سدیم تری پلی فسفات (Sodium Tripolyphosphate) که به اختصار STPP نامیده می‌شود، یکی از ترکیبات فسفاته پرکاربرد در صنایع مختلف است. این ماده به‌صورت پودر یا گرانول سفید رنگ و محلول در آب تولید می‌شود و دارای فرمول شیمیایی Na₅P₃O₁₀ است.
STPP به دلیل خاصیت شویندگی، نرم‌کنندگی، تعلیق‌کنندگی ذرات و توانایی بالای جذب یون‌های فلزی، در صنایع شوینده، غذایی، سرامیک، نساجی، و تصفیه آب کاربرد بسیار گسترده دارد.
سدیم تری پلی فسفات معمولاً به دو گرید صنعتی (Industrial Grade) و خوراکی (Food Grade) تقسیم می‌شود که بسته به نوع مصرف، مشخصات فنی و خلوص متفاوتی دارند.
خواص فیزیکی و شیمیایی
-
فرمول شیمیایی: Na₅P₃O₁₀
-
جرم مولکولی: 367.86 g/mol
-
ظاهر: پودر سفید یا دانه‌ای
-
حلالیت در آب: بسیار بالا
-
pH محلول 1%: 9.0 – 10.5
-
چگالی: حدود 0.9 – 1.0 g/cm³
-
بو: بدون بو
جدول آنالیز سدیم تری پلی فسفات (STPP)
| ویژگی | مقدار استاندارد |
|---|---|
| فرمول شیمیایی | Na₅P₃O₁₀ |
| خلوص (Purity) | ≥ 94% |
| P₂O₅ | ≥ 57% |
| Na₂O | ≤ 42.5% |
| pH محلول 1% | 9.0 – 10.5 |
| Fe (آهن) | ≤ 0.01% |
| فلزات سنگین (Pb) | ≤ 10 ppm |
| رطوبت (Moisture) | ≤ 0.5% |
| دانسیته ظاهری | 0.9 – 1.0 g/cm³ |
| ظاهر | پودر سفید، بدون بو |
| کاربردها | شوینده، غذایی، سرامیک، نساجی، تصفیه آب |
کاربردهای سدیم تری پلی فسفات
۱. صنایع شوینده (Detergent Industry)
سدیم تری پلی فسفات یکی از مهم‌ترین اجزای پودرهای لباسشویی و مواد شوینده صنعتی است. این ماده با جذب یون‌های کلسیم و منیزیم موجود در آب (نرم‌کنندگی آب)، باعث افزایش قدرت شویندگی می‌شود. همچنین از تشکیل رسوب روی لباس و سطح جلوگیری می‌کند.
کاربردها در این صنعت شامل:
-
بهبود عملکرد سورفکتانت‌ها
-
جلوگیری از ته‌نشینی مجدد آلودگی‌ها
-
جلوگیری از رسوب املاح در ماشین لباسشویی
-
نرم‌کننده آب سخت
۲. صنایع غذایی (Food Industry)
در گرید خوراکی، STPP به‌عنوان افزودنی مجاز (E451i) در صنایع غذایی استفاده می‌شود.
کاربردهای غذایی شامل:
-
بهبود بافت گوشت، مرغ و ماهی (حفظ رطوبت و جلوگیری از خشک شدن)
-
افزایش چسبندگی مواد پروتئینی
-
تثبیت‌کننده در لبنیات و فرآورده‌های گوشتی
-
کنترل pH مواد غذایی
۳. صنعت سرامیک و کاشی
در فرایند تولید سرامیک، سدیم تری پلی فسفات به‌عنوان دیسپرس‌کننده (Dispersant) و کنترل‌کننده ویسکوزیته دوغاب مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کار باعث یکنواختی سطح و افزایش کیفیت نهایی محصول می‌شود.
۴. صنایع نساجی و کاغذ
در صنایع نساجی و کاغذ، STPP به‌عنوان عامل پراکنده‌کننده رنگ و کنترل‌کننده یون‌های فلزی استفاده می‌شود که باعث افزایش کیفیت رنگرزی و سفیدگری می‌گردد.
۵. تصفیه آب و فاضلاب
سدیم تری پلی فسفات در تصفیه آب صنعتی به‌عنوان عامل ضدخوردگی و جلوگیری از رسوب املاح معدنی کاربرد دارد. همچنین در سیستم‌های بویلر و کولینگ‌واتر برای کنترل سختی آب استفاده می‌شود.
مزایای استفاده از سدیم تری پلی فسفات
-
بهبود کارایی شوینده‌ها در آب سخت
-
کنترل pH در سیستم‌های شیمیایی و غذایی
-
خاصیت ضدخوردگی و ضد رسوب
-
افزایش ماندگاری و حفظ رطوبت در فرآورده‌های غذایی
-
قابلیت اختلاط با سایر ترکیبات بدون ایجاد ناپایداری
نکات ایمنی و نگهداری
-
STPP به‌طور کلی ماده‌ای غیرسمی است، اما در تماس مستقیم ممکن است باعث تحریک چشم یا پوست شود.
-
استفاده از ماسک، دستکش و عینک ایمنی هنگام کار توصیه می‌شود.
-
باید در محیط خشک، خنک و دور از نور مستقیم و رطوبت نگهداری شود.
-
بسته‌بندی معمولاً در کیسه‌های ۲۵ کیلوگرمی چندلایه لمینتی عرضه می‌گردد.
بازار و تولید
سدیم تری پلی فسفات یکی از مواد پرمصرف در صنایع شوینده است و سهم بزرگی از بازار مواد شیمیایی پایه را به خود اختصاص داده است.
چین، هند و ترکیه از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان جهانی STPP هستند.
در ایران نیز تعدادی از واحدهای پتروشیمی و صنایع شیمیایی همانند شرکت مواد شیمیایی پویش اروین میعان اقدام به تولید این ماده می‌کنند که بخش عمده نیاز بازار داخلی را تأمین می‌نمایند.
تحلیل بازار و مصرف در ایران
بازار داخلی STPP وابسته به صنایع شوینده و غذایی است. با رشد صنایع تولید پودر لباسشویی و مواد شوینده مایع، تقاضا برای STPP افزایش چشمگیری داشته است. همچنین تولیدکنندگان فرآورده‌های گوشتی و دریایی نیز از گرید خوراکی آن استفاده می‌کنند.
جمع‌بندی
سدیم تری پلی فسفات (STPP) یکی از ترکیبات کلیدی در صنایع مختلف است که به‌دلیل عملکرد چندمنظوره، از نرم‌کنندگی آب تا بهبود کیفیت مواد غذایی، جایگاه ویژه‌ای در تولید صنعتی دارد.
در دسترس بودن، قیمت مناسب و کارایی بالا از دلایل اصلی محبوبیت این ماده در میان صنایع مختلف است.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.