دی‌متیل فرمامید (Dimethylformamide) که در صنعت با نام اختصاری DMF یا در فارسی «دی‌ام‌اف» شناخته می‌شود، یک حلال قطبی آلی با فرمول شیمیایی HCON(CH₃)₂ است و به عنوان یکی از مهم‌ترین حلال‌های صنعتی در فرایندهای شیمیایی، دارویی، پلیمری و استخراجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. DMF مایعی بی‌رنگ، شفاف، با بوی ملایم آمینی است و به دلیل پایداری حرارتی و شیمیایی بالا، چگالی مناسب، فراریت نسبتاً کم و قدرت انحلال بالا، در زمره‌ی حلال‌های استراتژیک صنایع طبقه‌بندی می‌شود.
از منظر ساختاری، DMF یک آمید نوع سوم است که از واکنش دی‌متیل‌آمین با مونوکسید کربن تشکیل می‌شود. ساختار قطبی آن موجب حلالیت بالا در طیف وسیعی از مواد آلی و معدنی می‌شود. این ماده با اغلب حلال‌های رایج از جمله آب، اتانول، استون، اترها، بنزن، تولوئن و کلریدهای آلی قابل اختلاط کامل است؛ به همین دلیل از دی‌متیل فرمامید به عنوان حلال یونی، کوحلال، مدیوم انتقال واکنش و حلال استخراجی در سنتز و تولید صنعتی استفاده می‌شود.
فرمول، مشخصات پایه و ویژگی‌های مولکولی
-
فرمول مولکولی: C₃H₇NO
-
جرم مولکولی: 73.09 g/mol
-
نقطه جوش: حدود 153°C
-
نقطه انجماد: −61°C
-
دانسیته در 20°C: حدود 0.95 g/cm³
-
فشار بخار: بسیار کم (غیر فرّار نسبت به حلال‌های سبک)
-
حلالیت در آب: کامل
-
ثابت دی‌الکتریک: 38 (نشانگر قطبیت بالا)
-
ظاهر: مایع شفاف، بی‌رنگ، بدون رسوب
-
بو: آمینی خفیف
وجود گروه فرمامیدی در ساختار DMF باعث ایجاد دوگانگی رزونانسی در پیوند کربونیل می‌شود؛ این پایداری الکترونی، مقاومت حرارتی و شیمیایی ماده را افزایش داده و آن را برای استفاده در واکنش‌های دمای بالا مناسب می‌سازد. همین ویژگی یکی از دلایل انتخاب DMF در سنتزهای آلی حساس، واکنش‌های جابه‌جایی هسته آروماتیکی (SNAr) و پلی‌مریزاسیون‌های خاص است.
جدول آنالیز DMF
| ویژگی | مقدار استاندارد |
|---|---|
| فرمول شیمیایی | HCON(CH₃)₂ |
| خلوص (Purity) | ≥ 99.8% (Industrial/Pharma) |
| آب (Moisture) | ≤ 0.2% |
| اسیدیته (Acidity) | ≤ 0.002% |
| رنگ | بی‌رنگ |
| بوی | ملایم آمینی |
| چگالی در 20°C | 0.944 – 0.948 g/cm³ |
| نقطه جوش | 153°C |
| نقطه انجماد | −61°C |
| حلالیت در آب | کامل |
| کاربردها | حلال صنعتی، دارویی، پلیمری، استخراجی |
جایگاه صنعتی DMF
دی‌متیل فرمامید به دلیل کلاس عملکردی خود، در زمره حلال‌های پایه صنایع شیمیایی طبقه‌بندی می‌شود و به عنوان Solvent of Choice در حوزه‌های زیر شناخته می‌شود:
-
صنایع پلیمر و رزین (PU، PVC، PAN)
-
تولید الیاف و فیلم‌های مهندسی
-
واکنش‌های داروسازی و سنتز API
-
استخراج و تصفیه محصولات آلی
-
شستشوی کاتالیزور و قلیایی‌زدایی
-
تولید چسب‌های پایه پلی‌یورتان و نیتریل
-
فرایندهای الکترولیز و لیتوگرافی
DMF در بسیاری از خطوط تولید جایگزین مستقیم ندارد و حذف آن در فرایندهای صنعتی اغلب همراه با افت کیفیت محصول، افزایش هزینه و کاهش بازده واکنش است؛ به همین دلیل عرضه و تأمین آن برای بسیاری از صنایع ماهیت حیاتی دارد.
کاربردها، مزایا و خواص عملکردی DMF
کاربردهای صنعتی DMF
-
صنایع دارویی و شیمیایی
-
حلال واکنش‌های آلی حساس و سنتز داروها
-
استفاده در واکنش‌های استری، آمیدی و SNAr
-
تولید مواد فعال دارویی (API) و واسطه‌های شیمیایی
-
-
صنایع پلیمری و رزین
-
حل کردن پلیمرهای آمیدی و پلی‌آکریلونیترایل
-
تولید فیلم‌های پلی‌آکریلونیترایل (PAN) و فیبرهای صنعتی
-
کاربرد در تولید رزین‌های پلی‌یورتان و PVC
-
-
صنایع الکترونیک و الکتروشیمی
-
حلال لیتوگرافی و الکترولیت‌ها
-
شستشوی کاتالیزورها و آماده‌سازی سطح مواد نیمه‌هادی
-
-
صنایع رنگ و پوشش
-
به عنوان کوحلال در فرمولاسیون رنگ‌ها و رزین‌ها
-
تثبیت‌کننده ویسکوزیته و بهبود پراکندگی رنگدانه‌ها
-
-
استخراج و جداسازی
-
استخراج حلالی ترکیبات آلی
-
جداسازی ترکیبات قطبی در سیستم‌های چندفازی
-
مزایای استفاده از DMF
-
حلال قطبی با پایداری حرارتی بالا
-
قدرت انحلال گسترده در مواد آلی و معدنی
-
کاهش مصرف سایر حلال‌ها و افزایش بازده واکنش
-
کاهش ته‌نشینی و بهبود یکنواختی محلول‌ها
-
افزایش کیفیت محصول نهایی در صنایع دارویی و پلیمری
-
سازگار با طیف گسترده‌ای از مواد شیمیایی و کاتالیزورها
خواص عملکردی
| ویژگی عملکردی | توضیح |
|---|---|
| قطبیت | بالا، مناسب واکنش‌های قطبی |
| حلالیت | کامل در آب و بسیاری حلال‌های آلی |
| پایداری حرارتی | قابل استفاده در دماهای متوسط تا بالا |
| واکنش‌پذیری | نسبتاً کم، بدون ایجاد جانشینی ناخواسته |
| اثر بر محصولات نهایی | بهبود کیفیت فیلم، پلیمر و کریستال |
ایمنی، نگهداری، بسته‌بندی و حمل و نقل
ایمنی DMF
-
تماس مستقیم با پوست یا چشم ممکن است باعث تحریک شود
-
استنشاق بخارات غلیظ ممکن است مشکلات تنفسی ایجاد کند
-
هنگام کار باید از دستکش مقاوم شیمیایی، عینک و ماسک استفاده شود
-
دارای برچسب H315, H319, H335 در قوانین GHS
نگهداری
-
محیط خشک و خنک، دور از نور مستقیم و منابع حرارتی
-
از تماس با مواد اکسیدکننده قوی خودداری شود
-
ظرف باید کاملاً بسته و مقاوم در برابر DMF باشد
بسته‌بندی و حمل و نقل
-
بشکه 200 لیتری پلی‌اتیلنی یا فلزی با پوشش داخلی ضد خورندگی
-
گالن‌های کوچک برای انتقال امن به کارخانه‌ها
-
حمل و نقل مطابق استانداردهای ADR/RID برای مواد خطرناک
-
برچسب‌گذاری و COA همراه با هر محموله ارائه می‌شود
توزیع و تأمین توسط پویش اروین میعان
شرکت پویش اروین میعان به عنوان واردکننده و توزیع‌کننده رسمی DMF در ایران آماده ارائه محصول با کیفیت تضمین‌شده و آنالیز کامل (COA) می‌باشد. مزایای همکاری با پویش اروین میعان عبارتند از:
-
ارسال فوری و آماده تحویل به تمام نقاط ایران
-
تضمین اصالت و خلوص مطابق استانداردهای صنعتی و دارویی
-
امکان ارائه آنالیز و COA همراه با هر محموله
-
امکان عقد قرارداد تأمین مستمر برای خطوط تولید صنعتی
-
مشاوره فنی پیش از خرید برای انتخاب صحیح گرید و بسته‌بندی
نکته مهم: فروش DMF به صورت جزئی انجام نمی‌شود و تنها به صورت عمده و با سفارش رسمی قابل تأمین است.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.